Türkiye'de Nesil Azalması: Nedenler ve Mümkün Çözümler

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 16.11.2025

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre doğurganlık oranı, Cumhuriyet tarihinin en düşük seviyesine indi. 2001’de 2,38 olan kadın başına ortalama çocuk sayısı, 2024 itibarıyla 1,51’e geriledi. Bu oran, nüfusun kendini yenileme eşiği olan 2,1’in çok altındadır. Buna paralel olarak Türkiye’de yaş ortalaması 2000’lerin başında 26 iken bugün 34’ü geçti. Bu durum yalnızca istatistiklerin değil, eğitimden ekonomiye, sosyal güvenlikten kültürel yapıya kadar pek çok alanın kaderini etkileyecek büyük bir dönüşümün habercisidir. Çünkü milletlerin kaderi, genç kuşağının alnında yazılıdır. Genç kuşağı azalan millet, kendi tarihini yazamaz.

Neslin azalması konusundaki yazımız, iki temel soruyu ele alacaktır: I. Nüfusumuz hangi nedenlerle azalmaktadır? II. Bu durumu, düzeltmek için neler yapılabilir?

I. Nüfusumuz hangi nedenlerle azalmaktadır?

1. GÖÇ: Ülke nüfusunun azalmasının bir kısmı, sürekli olarak göçle yaşanan kayıptan kaynaklanmaktadır. 5 milyon Türk vatandaşının çoğu yoksulluk nedeniyle 152 farklı ülkede yaşamaktadır. Almanya'da yaşayan Türk vatandaşlarının toplam sayısı 1.548.095'tir. TÜİK'in göç verilerine göre bir yılda Türkiye'den yurt dışına göç eden kişi sayısı 2022'de yüzde 62,3 artarak 466 bin 914 olmuştur. Alman vatandaşlığına geçen Türklerin sayısı, 2023’te 10.735; 2024’te ise 22.525 olmuştur.

SESSİZ SÜRGÜN VE TÜRKİYE’NİN MEZARLIKLARI

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 17.10.2025

Aile büyüklerimin bulunduğu mezarlığa gitmiştim. Güneş alçaktan vuruyor, taşların gölgeleri birbirine karışıyordu. Önce kendi yakınlarımın mezarlarını ziyaret ettim, sonra fark etmeden taşların arasında gezinmeye başladım. Her birinin üzerinde bir isim, iki tarih, birkaç kelime… Ama her taş, kelimelerin taşıyamayacağı kadar derin bir hikâyeyi gizliyordu. Mezarlıkta dolaşmak, aslında bir ülkenin sessiz tarihini okumaktı. Ben dolaşırken yan kapıdan dört kişilik bir aile girdi. Kadın elinde su şişesiyle çeşmeye yürüyordu, yüzünde tanıdık bir ifade vardı. Yanına yaklaşınca selam verdim. Selamı içtenlikle aldı, tanıştık. Meğerse akrabaymışız. Kemal amca, kadının eşi, konuşmaya başladı: “Şu köşedeki mezarda Asım yatıyor. Almanya’da iş kazasında öldü. Yanında kardeşi Enver. Kalp krizi... Biraz ileride Kadir, onun yanında Neşet. Dört kardeştiler. Dördü de gurbette öldü.” Toprağın kokusu, o an ağırlaştı. Kemal amcanın sesi titredi: “Burada şu gördüğün mezarlarda yatanların hepsi de birkaç yıl çalışıp dönmek üzere gitmişlerdi. Dönemediler. Şimdi hepsi burada, yan yana yatıyorlar. Ülke toprağı, onlara ancak ölümden sonra nasip oldu.” O mezarlıkta gördüğüm taşlar, sadece birer ölüm hikâyesi değildi. Hepsi bir ülkenin kaderine kazınmış izlerdi. Çünkü o taşların altında yalnızca bedenler değil, yarım kalmış hayaller, eksik kalmış umutlar yatıyordu.

BİR KEVSER HAVUZU BULDUM!

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 18.09.2025

Bir Kevser havuzu buldum, yürekleri yanan gelsin
Yürüdüğü çıkmazları anlayarak dönen gelsin.
Varlık, Hakkın ayetidir, gönül de Hakkın beytidir
Haccetmeye herkes değil, aşk suyunda yunan gelsin. 
Yer yerinden edilmeden, ‘Dost nerdesin?’ denilmeden
Erciyes’in karı gibi beklenmeden inen gelsin.
Bindirme ele yükünü, çeken görecek kökünü
Bizde bahar müjdesi var, gönül gözü donan gelsin.
Bin tövbeli, bin firari, bin cimri, bin de savurgan
Oruçluya iftar vakti yüreğini sunan gelsin.
Varlık yokluk düşünmeden, kendince bir yolda giden
Ekmeğini bu sevdaya gönüllüce banan gelsin.
Elin ateşine gülen, avucunda suyla gelen
Kendi ateşende yanıp göyünerek sönen gelsin.
Korkuluğun çıkmaz canı, bin silah sık akmaz kanı
Takma başa, karga değil, kartal gibi konan gelsin.
Sahip olasın beline hem eline hem diline
Dediler kurban yerine, karılmamış kınan gelsin.

Her bir Harun, Karun olmuş, sorgulasan sorun olmuş
Bakıp saçına aynada, dünya sonsuz sanan gelsin.
Mal canın yongası dedin, kimselere veremedin
Yiyip de bitiremedin, el atına binen gelsin.
Hep bir ağızdan aferin, başköşede yerler verin
Varsa dünyada gösterin, haramlarla onan gelsin.
Akıl ermez işlerine, bin yıl yetmez düşlerine
Öyleyse bak geçmişine, çağır büyük ninen gelsin. 

Kaf Dağı’na yolculuk var, kim benimle yola çıkar
Dediğimde yola düşüp tuzlu suya kanan gelsin.
Gökte şimşek çaktığında, yıldırımlar aktığında
Beni kendisidir sanıp kendini el sanan gelsin.
Umutsuzluk yas verirmiş, mutsuzluk hasta edermiş
Cüppesine tapan derviş, demiş ki: ‘Soyunan gelsin!’
Dedim: ‘Hoca ne okursun, inanmadan ne bulursun
Unutanlar yanda dursun, Hakkı her an, anan gelsin!’
‘Her işin vakti var!’ dedik, yorulup telaş etmedik
Her anı sonumuz bildik, bekledik hep son an gelsin.
Dünya alçaktır güvenmem, daha vakit uzun demem
Rızkımdan öteyi yemem, beklerim ki canan gelsin…
Beklerim canan gel desin!

YENİ EĞİTİM-ÖĞRETİM YILIMIZ HAYIRLI OLSUN!

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 07.09.2025

MEB’in son verilerine göre Türkiye'de, anaokulları, ilk ve ortaöğretimde yaklaşık 20 milyon öğrenci bulunmaktadır. Bu sayı, Yunanistan, Azerbaycan, Belçika, Suriye, Macaristan, Romanya, İsviçre, Portekiz, Avusturya, İsveç, Libya, Norveç, Finlandiya, Bulgaristan gibi sayabileceğimiz pek çok ülkenin toplam nüfusunu birkaç kez katlamaktadır. 1.2 milyon dolaylarında öğretmen, yeni eğitim-öğretim için hazırlık yapmak; 75 binden fazla okul ve 750 binden fazla derslik de yeni eğitim-öğretim yılına hazırlanmaktadır. Bu durum, yapılmakta olan eğitim-öğretim işinin hiç de kolay olmadığını ortaya koymaktadır. 

Ülkemizde, pek çok yabancı ülkenin toplam öğrencisi kadar da yabancı öğrenciye eğitim-öğretim verilmektedir. MEB’in açıklamalarına göre anaokulu kademesinde 64.232 bin, ilkokul kademesinde 432.754 bin, ortaokul kademesinde 349.111 bin, lise kademesinde 152.470 bin olmak üzere toplam 998.567 bin yabancı uyruklu öğrenci Türkiye'de eğitim almaktadır. MEB tarafından yakın tarihte, bu sayının 1 milyon 6 bini aştığı ifade edilmiştir. 

Üniversitelerde ise YÖK verilerine göre 7 milyonun üzerinde öğrenci bulunmaktadır. Bu okullarda, 198 farklı ülkeden 15 bini burslu olmak üzere yaklaşık 350 bin dolaylarında yabancı öğrenci/uluslararası öğrenci eğitim almaktadır. Bunlardan 62 binden fazlası 53 Afrika ülkesinden gelmiştir. Geri kalan yabancı öğrencilerin büyük çoğunluğu, Suriye, Azerbaycan, İran, Türkmenistan, Mısır, Somali, Kazakistan'dan gelmektedir. Suriyeli öğrenciler, ülkelerinin durumu nedeniyle bir üniversiteye girdiklerinden katkı payı ödememektedirler. YÖK, yabancı öğrencilerin, ülkedeki gençlerin eğitimi açısından bir hak kaybına neden olmadığını, bunların %95 kadarının eğitim masraflarını kendi imkanlarıyla karşıladığını ifade etmektedir. 

BEN AĞLARIM, AHMEDİ MUHTAR AĞLAR!

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 10.08.2025

Beni dinle dur biraz, sözümü iyi anla: 
Ahlaksızlar elinde bu öksüz diyar ağlar! 

Kadın yolu şaşırdı, erkek tümden yitirdi
Bir kılavuz yok diye namus ağlar, ar ağlar!

Yurduma kapak atan süprüntüler elinde
Soylu yiğitlerimin asıldığı dar ağlar!

Sana beş beden büyük, kurulduğun o makam
Çaldın çırptın, rüşvetle kazandığın kâr ağlar! 

Hırsız, hain, yalancı: Üst düzey, zengin, güçlü…
Adaletin kılıcı asılmış duvar ağlar!

Onlara hep zenginlik, bize şehadet düştü
Bu nasıl taksim diye, yine de onlar ağlar!

Başımızın tacıyken şehitlerden emanet
Ana-baba, eşlerle, oğullar, kızlar ağlar!

Bize ‘sağ-sol’ dedirip yüz bin plan yapmışlar 
Geç anladık nafile, güle bakıp har ağlar!

Gözünü-umudunu yurt dışına çeviren
Şu körpecik yürekler, inler durur zar ağlar!

Açlık, kıtlık canına tak etti çaresizdi 
Kirli sular içine karışan pınar ağlar!

Nerde coşkun çaylarım, nerde görklü bağlarım
Göz yaşımın seline eğilen çınar ağlar!

Biz dağlarda yaşarken ovamız talandaymış
Mor sümbüllü yaylamda yaslı karalar ağlar!

Onca zaman sabırla zalimlerin üstüne
Lavlarını bekleten şu ulu dağlar ağlar! 

Bunca zulüm-talana, azgınlığa, vurguna
‘Daha yok mu?’ diyerek cehennemde nar ağlar!

Hangi yana dönersem zulüm, yokluk, sefalet
Zalime sıkılmayan paslı kurşunlar ağlar!

Kimsemiz yok mu bizi ayağa kaldıracak
Boynumuz neden bükük, yaran ağlar, yar ağlar!

N’olur bir yol gösterin, bu nasıl kâbus böyle 
Yurdumun temelini canla atanlar ağlar!

Yanan gönlüme çare, ateşime su dedim
On bir ay sessiz bekler, zemheride kar ağlar!

Ne yürünecek bir yol ne de bir dava kaldı
Ömürlük çabamıza kuru ırmaklar ağlar!

Ben ağlarım, susarsam kararan gökler ağlar!
‘Nerde ümmetim?’ diye Ahmedi Muhtar ağlar!

‘Nerde ümmetim?’ diye Ahmedi Muhtar ağlar…

YÜREĞİMİN YÜKÜ!

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 02.08.2025

Yüreğimin yükünü nereye indireyim?
Gönlümdeki sızıyı ne yapıp dindireyim?

Ağlamak gerekmiyor göz yaşları dökerek
Yaldızlı gök kubbeme çöktü verdiğim direk.

Ne gidende umut var ne dönende mutluluk
Gördüğüm yüreklerden kan gider oluk oluk. 

Şehrin ışıklarında nice umut kıpırdar
Bir gönül dostum gelsin, tek kişilik yerim var. 

Yalnızlığım kudurur köpüren ırmak gibi
Sorma ‘Nasılsın?’ diye gördüm yine en dibi. 

Sırt verdiğim dağ çöktü, tutunduğum dal kırık
Kurtuluş sahilinde bineceğim sal kırık.

Ne yapayım şimdi ben, kime çare sorayım
Düşümü yorumladım artık nasıl durayım. 

Gözlenen yolcu benim yaklaşırken tan vakti
Ayağa kalktığımda bayraktar sancak dikti. 

Tuttu elimden benim özgürlük dağlarımda
Yanlışım yine çoktu olgunluk çağlarımda.

İş başa düştü belli, yangın çıktı, han bizim.
Nedensiz ölümlere gönderilen can bizim. 

Kutlu soyun çocuğu, el bilmez değerini
Her yolcuya pek çabuk veriyorsun yerini.

Oysa baş köşe senin, Han’a yaraşır hanlık
Sürüye köpek gerek fakat başka çobanlık. 

Konuk gibi olur mu sahibi bir hanenin
Bölmeye razı değil, miras gücü yetenin. 

Çapulcular doluşmuş hanı yağma var diye 
Dönmüş her biri hemen ciğer görmüş kediye. 

Madem öyle sen neden güçsüz gibi durursun?
Ata mülkün talanda, el gibi oturursun.

Ağzını açtığında dinlenecek söz olsun
De ki: ‘Dört iklim benim; bahar olsun, güz olsun.’

Yaylalarda ceylanım, ıssızlarda kurdumsun
De ki: ‘Her bir şehitle yoğurduğum yurdumsun!’

Talandayız, nerdesin, yine düş önümüze
Savaşmak tutkusunu aşıla özümüze.

Ta ki düşman titresin, delik arasın fare
Meydan okuyan başlar, devrilsin kara yere. 

Biz kim idik bilelim, kendimize gelelim!
Kötü ise yazgımız alnımızdan silelim. 

Adalet adımızdı, özgürlük soy adımız
Zalimleri titretsin dile gelen yâdımız. 

Ben işte tam o zaman kendime ‘mutlu’ derim
Yaratandan kut alıp baş olan ‘kutlu’ derim. 

Yüreğimin yükünü o zaman indiririm
Gönlümdeki o derin sızıyı dindiririm.

Sen de beni görürsün ta özümden gülerken
‘Bedene uygun bu baş, yakıştı bize’ derken.

Milletimin yazgısı yazılsın yeni baştan 
Göğümüzde ışıklar, parlasın mutluluktan.  

Göğümüzde ışıklar parlasın mutluluktan! (A. D)

ERNEST İLE KONUŞMALARIMIZ - 7

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 19.07.2025

‘BEN FİLİSTİN’İM’ DEDİ

Bende kalanlar, benden gidenler çok oldu ve ben gülümsemeyi unuttum çoktan. Gönlüm iyi haberler için duada. Uzun süre sonra Ernest’in yeni bir mektubu geldi, yine bir yardım kuruluşu gönüllüsüne vermiş, Türkiye’ye geldiğinde postaya versin diye. Gönderildiği yere baktım Ankara’dan postalanmış. Ernest, zarfın arkasına ilk anda ne olduğunu anlayamadığım bir çizim yapmış. Bir çocuk eli, bir kalbe dokunuyordu.

Altında üç kelime vardı: “Abdurrahman’ın ellerine dokunun.”

Bu kalp kendisini mi yoksa beni mi temsil ediyordu bilmiyorum.

Hemen mektubu açtım: ‘Efendim, bu geceyi kalabalık bir kampta geçirdim. Sürekli bombalar altındayız. Dün, yıkılmış bir duvarın arkasında onu buldum. Küçücük bir çocuk, yedi yaşında belki sekiz. Üzerinde kirli bir atlet, ayağında tek terlik. Adı Abdurrahman’mış. Bana “Ben Filistin’im” dedi. Arapçam iyi olduğu halde ilk anda ne demek istediğini anlayamadım. Sonra konuştukça ne demek istediğini anladım. Annesinin kolu kopmuş üç gün önceki bombalamada, babası tam üç gündür enkaz altındaymış, dört kardeşinin üzerine duvar çökmüş. Kendisi ve küçük kardeşi o anda dışarıda oynuyorlarmış.

ERNEST İLE KONUŞMALARIMIZ - 6

Ayten DURMUŞ, hertaraf.com 11.07.2025

HANZALA YÜZÜNÜ DÖNSE NE GÖRECEK ERNEST?

Ernest gitti, vedalaşmadan, birlikteyken yazılar yazdığımız masanın üstüne bir not bırakarak: “Efendim, Yusuf’un ayak izlerini takip etmek için gidiyorum. Dönmek kısmet olur mu bilmem. Ama dönemesem bile biliniz ki sizinle konuştuklarım, sizin bana Kur’an’dan okuduklarınız, öğrettikleriniz yoldaşım olacak. Dualarınızı esirgemeyin. Kardeşliğe kabul buyurduğunuz Ernest”

Notun yanında onun defteri, defterin üzerinde söylediklerimi yazdığı kalemi duruyordu. Bu deftere günlerce neredeyse durmadan yazmıştı, belli ki okuyayım diye masada bırakmıştı ama o anda okuyacak durumda değildim. Defterin hızlıca çevirdiğim sayfalarının arasında sıkıştırılmış kırmızı bir kurdele buldum. Kim bilir bu kurdele neden saklanmıştı. Aynı sayfada çerçeve içine alınarak süslenmiş bir ‘B’ harfi vardı. Yüreğimin güçsüzleştiğini hissediyordum, artık acıları kaldıramıyorum, belki de yaşım ilerlediği için böyleydim.

Ernest’ten bir haber bekleyerek geçiyor günlerim. Kötü bir haber alacağım diye yüreğim ağzımda, bile diyemiyorum çünkü Gazze’den tek bir iyi haber gelmiyor ki!